یکی از مسائل حقوقی مهم در زمینه خانواده و ارث، مسأله ارث بردن فرزندخوانده از سرپرستان خود است. این موضوع در بسیاری از کشورها از جمله ایران با توجه به مقررات قانونی مربوطه، نکات خاصی دارد که باید به دقت بررسی شود. در این مقاله از گروه وکلای عدالت پلاس، به بررسی وضعیت ارث‌بردن فرزندخوانده از سرپرستان خود طبق قوانین مدنی ایران، شرایط و آثار آن پرداخته خواهد شد.
1. تعریف فرزندخوانده
فرزندخوانده به فردی اطلاق می‌شود که در کودکی از خانواده اصلی خود جدا شده و تحت سرپرستی یا ولی یک شخص دیگر قرار می‌گیرد. این سرپرستی یا ولی‌خواهی به‌طور رسمی و قانونی ثبت شده و به معنای پیوند قانونی میان سرپرست و فرزندخوانده است. در حقوق ایران، فرزندخواندگی به معنای تشکیل یک رابطه حقوقی میان فرزندخوانده و سرپرست است که با توجه به قوانین خاص تنظیم می‌شود.
2. مفهوم ارث در حقوق ایران
ارث به‌طور کلی به انتقال مالکیت اموال و دارایی‌های شخص فوت‌شده به وارثین وی اطلاق می‌شود. طبق قوانین مدنی ایران، افراد خاصی از اموال متوفی ارث می‌برند که به‌طور عمده شامل اعضای درجه یک خانواده نظیر فرزندان، همسر، والدین و غیره هستند. این ارث‌بردن به‌طور کلی تابع روابط خونی و وابستگی‌های فامیلی میان افراد است.
3. ارث‌بردن فرزندخوانده در حقوق ایران
طبق قانون مدنی ایران، فرزندخوانده به‌طور مستقیم از سرپرست یا ولی خود ارث نمی‌برد. به عبارت دیگر، رابطه فامیلی میان فرزندخوانده و سرپرست به‌گونه‌ای نیست که فرزندخوانده به‌طور طبیعی از سرپرست خود ارث ببرد، چراکه ارث‌بردن از یک فرد معمولاً بر اساس روابط خونی است و فرزندخوانده هیچ‌گونه رابطه خونی با سرپرست خود ندارد.
ماده ۸۶۳ قانون مدنی ایران در این خصوص به‌صراحت بیان می‌کند که “فرزندخوانده از پدر یا مادرخوانده خود ارث نمی‌برد.” این عبارت بدین معناست که حتی اگر سرپرست یا ولی فرزندخوانده در تمام جنبه‌های زندگی‌اش نقش والدین را ایفا کند، در موارد ارث، فرزندخوانده از ایشان حقی ندارد.
4. استثنائات قانونی در ارث‌بردن فرزندخوانده
با وجود این اصل کلی که فرزندخوانده از سرپرست خود ارث نمی‌برد، در برخی از موارد خاص ممکن است این وضعیت تغییر کند. به‌طور مثال، در صورت تنظیم وصیت‌نامه از سوی سرپرست، او می‌تواند در وصیت‌نامه خود به فرزندخوانده ارث دهد. اما این ارث‌بردن تنها در قالب وصیت‌نامه ممکن است و ارتباطی به قانون ارث ندارد.
در این‌گونه موارد، سرپرست می‌تواند با تنظیم وصیت‌نامه رسمی، بخشی از اموال خود را به فرزندخوانده اختصاص دهد. طبق ماده ۸۶۶ قانون مدنی ایران، “هر کسی می‌تواند در حدود قانون، برای هر یک از بستگان خود وصیت کند، مگر در مواردی که برای برخی از افراد حق ارث در قانون مقرر شده باشد.”
5. آیا فرزندخوانده می‌تواند ارث خود را از سرپرست دریافت کند؟
در شرایطی خاص، ممکن است فرزندخوانده بتواند از سرپرست خود ارث ببرد، البته این ارث‌بردن از طریق سایر راهکارهای قانونی نظیر وصیت‌نامه صورت می‌گیرد. به‌طور کل، فرزندخوانده تنها در صورتی از سرپرست خود ارث می‌برد که سرپرست در زمان حیات خود این امر را در قالب وصیت‌نامه‌ای رسمی و قانونی مشخص کرده باشد.
بنابراین، ارث‌بردن فرزندخوانده از سرپرست نه به‌طور خودکار و به دلیل روابط خانوادگی، بلکه تنها از طریق اقدام قانونی و وصیت‌نامه ممکن است.
بیشتر بخوانید: وکیل ارث
6. تفاوت‌های قانونی در ارث‌بردن فرزندخوانده و فرزند بیولوژیکی
یکی از تفاوت‌های عمده میان فرزندخوانده و فرزند بیولوژیکی، در زمینه ارث است. فرزند بیولوژیکی به‌طور طبیعی از پدر و مادر خود ارث می‌برد. این ارث‌بردن به‌طور خودکار و بر اساس روابط خونی میان فرزند و والدینش صورت می‌گیرد. در مقابل، فرزندخوانده هیچ‌گونه رابطه خونی با سرپرست خود ندارد و به همین دلیل به‌طور طبیعی از او ارث نمی‌برد.
این تفاوت قانونی میان فرزندخوانده و فرزند بیولوژیکی در بسیاری از کشورها نیز دیده می‌شود، اما در برخی موارد خاص، برخی کشورها این تفاوت‌ها را تعدیل کرده و شرایط ویژه‌ای برای ارث‌بردن فرزندخوانده در نظر گرفته‌اند.
7. مهم‌ترین اثرات قانونی فرزندخوانده در زمینه ارث
برخی از اثرات قانونی فرزندخوانده در زمینه ارث به شرح زیر هستند:
- عدم ارث‌بردن به‌طور طبیعی: فرزندخوانده از سرپرست خود هیچ‌گونه ارثی نمی‌برد، مگر اینکه سرپرست در قالب وصیت‌نامه بخشی از اموال خود را به او اختصاص دهد.
- وصیت‌نامه: تنها از طریق وصیت‌نامه است که فرزندخوانده می‌تواند از سرپرست خود ارث ببرد.
- حقوق مالی در صورت فوت سرپرست: فرزندخوانده در صورت فوت سرپرست ممکن است از او حقوق مالی دریافت کند، اما این حقوق مربوط به تصمیمات قانونی و وصیت‌نامه است و ارث‌بردن طبیعی نیست.
8. نتیجه‌گیری
در نهایت، وضعیت ارث‌بردن فرزندخوانده از سرپرست خود در حقوق ایران به‌طور کلی مشخص است. فرزندخوانده به‌طور طبیعی از سرپرست خود ارث نمی‌برد، چراکه این ارتباط به‌طور قانونی و فامیلی به‌طور رسمی و طبیعی ایجاد نمی‌شود. تنها در صورتی که سرپرست در قالب وصیت‌نامه بخواهد بخشی از اموال خود را به فرزندخوانده اختصاص دهد، این امکان فراهم می‌شود.
در این‌گونه مسائل، فرزندخوانده و سرپرست باید به‌دقت قوانین مربوطه را رعایت کنند و در صورت نیاز به مشاوره حقوقی، از وکیل متخصص بهره‌مند شوند.