وصیت یکی از ارکان مهم در تنظیم امور مالی و حقوقی افراد پس از فوت است. در این راستا، وصیت‌نامه‌ها به عنوان اسناد قانونی که خواسته‌های فرد را پس از مرگش مشخص می‌کنند، نقش بسزایی در تأمین حقوق وراث دارند. یکی از مسائلی که ممکن است در خصوص وصیت مطرح شود، نحوه تقسیم ماترک یا دارایی‌های فرد متوفی میان وراث است.
در بسیاری از جوامع، به‌ویژه در جوامع اسلامی، تقسیم ارث میان دختر و پسر دارای ضوابط خاصی است که بر اساس اصول شرعی تعیین می‌شود. اما گاهی اوقات افراد در وصیت‌نامه‌های خود به طور مشخص تعیین می‌کنند که دارایی‌هایشان به طور مساوی بین دختر و پسر تقسیم شود. این موضوع ممکن است پرسش‌هایی را در زمینه اعتبار این نوع وصیت‌ها ایجاد کند.
در این مقاله از گروه وکلای عدالت پلاس، اعتبار وصیت به تقسیم ماترک بین دختر و پسر به طور مساوی بررسی می‌شود.
1. وصیت و اصول شرعی آن
در حقوق ایران، همانند بسیاری از کشورهای اسلامی، تقسیم ارث بر اساس اصول شرعی و فقهی انجام می‌شود. در این زمینه، از جمله مسائل مهم که در فقه اسلامی بررسی می‌شود، سهم وراث در ارث است. طبق قوانین اسلامی، سهم پسر از ارث دو برابر سهم دختر است. این موضوع بر اساس آیه 11 سوره نساء آمده است که می‌گوید:
«لِذَکَرٍ مِّنْهُمْ مِثْلُ حَظِّ الْأُنثَیَیْنِ» یعنی سهم یک مرد از ارث دو برابر سهم یک زن است.
این قاعده، که به «قاعده مرد دو برابر است» معروف است، به‌عنوان یک اصل شرعی در قوانین ارث در ایران و بسیاری از کشورهای اسلامی پذیرفته شده است.
2. آیا وصیت به تقسیم مساوی دارایی‌ها معتبر است؟
با وجود اینکه قانون ارث در ایران و بسیاری از کشورهای اسلامی مبتنی بر قاعده شرعی «مرد دو برابر است»، برخی افراد ممکن است در وصیت‌نامه خود تصریح کنند که ماترک خود را به طور مساوی بین دختر و پسر تقسیم کنند. در این صورت، سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا چنین وصیتی معتبر است و آیا خلاف اصول شرعی نیست؟
قانون مدنی ایران، در ماده 843، به این موضوع اشاره کرده است که وصیت به تقسیم ماترک بیشتر از یک‌سوم آن معتبر است، مگر آن که وراث رضایت دهند. به این معنی که فرد می‌تواند در وصیت‌نامه خود بخشی از اموال خود را به دیگران اختصاص دهد، اما نمی‌تواند تمام اموال خود را به طور کامل به غیر از وراث یا به‌طور مساوی تقسیم کند، مگر با رضایت وراث.
طبق این ماده، در صورتی که فرد بخواهد تمام یا بخشی از دارایی‌های خود را به طور مساوی بین دختر و پسر تقسیم کند، باید برای انجام این امر موافقت سایر وراث را جلب کند. در غیر این صورت، وصیت به تقسیم مساوی بدون رضایت وراث نمی‌تواند به طور کامل اجرا شود و ممکن است با مخالفت وراث روبه‌رو شود.
3. وصیت به تقسیم برابر و مسئله عدل و انصاف
در برخی موارد، ممکن است فرد متوفی بخواهد با وصیت‌نامه خود به‌طور خاص نسبت به رعایت عدالت و انصاف بین وراث اقدام کند. در این موارد، افراد ممکن است تصور کنند که توزیع مساوی دارایی‌ها بین دختر و پسر، با وجود قوانین ارث شرعی، موجب ایجاد عدالت خواهد شد.
البته در فقه اسلامی، این تصور اشتباه است که توزیع برابر ارث بین دختر و پسر به‌طور خودکار موجب عدالت می‌شود. طبق اصول فقهی، هر فرد حق دارد بخشی از دارایی خود را در زمان حیات به دیگران بدهد، اما این عمل نباید به‌گونه‌ای باشد که اصل شرعی تقسیم ارث را نقض کند.
در نتیجه، هرچند که توزیع مساوی دارایی‌ها در وصیت‌نامه‌ها ممکن است از نظر اخلاقی و انسانی مورد توجه قرار گیرد، اما باید بر اساس قانون و با در نظر گرفتن اصول شرعی صورت گیرد.
4. محدودیت‌های وصیت به تقسیم مساوی
اگر فردی در وصیت‌نامه خود بخواهد تمام ماترک خود را به‌طور مساوی میان دختر و پسر تقسیم کند، طبق ماده 843 قانون مدنی ایران، باید دقت کرد که چنین وصیتی حداکثر شامل یک‌سوم از دارایی‌ها می‌تواند باشد، مگر اینکه وراث رضایت دهند. در واقع، وصیت‌های بیشتر از یک‌سوم از ماترک، به‌طور کلی نیاز به توافق و رضایت تمامی وراث دارند.
چنین محدودیتی در وصیت‌ها به این منظور وضع شده است که از سوءاستفاده‌های احتمالی در صورت تداخل با حقوق قانونی وراث جلوگیری شود. به‌عنوان مثال، اگر فردی بدون رضایت وراث وصیت کند که تمامی دارایی‌هایش را به‌طور مساوی بین دختر و پسر تقسیم کند، این وصیت نمی‌تواند برخلاف اصول شرعی و قانونی باشد.
بیشتر بخوانید: وکیل ارث
5. اثر وصیت به تقسیم مساوی بر وراث
در مواردی که فرد به‌طور صریح در وصیت‌نامه خود بخواهد تقسیم مساوی دارایی‌ها بین دختر و پسر صورت گیرد، و وراث از این امر راضی باشند، چنین وصیتی می‌تواند اجرا شود. در صورتی که وراث رضایت ندهند، چنین وصیتی از اعتبار قانونی برخوردار نخواهد بود. در این صورت، تقسیم ارث طبق قوانین شرعی و قانونی معمول خواهد بود، که سهم پسر از ارث دو برابر سهم دختر است.
6. نتیجه‌گیری
در نهایت، وصیت به تقسیم ماترک به‌طور مساوی میان دختر و پسر در صورتی که رضایت وراث جلب شود، از نظر قانونی معتبر است. با این حال، باید توجه داشت که طبق قوانین ارث در ایران، تقسیم ارث طبق اصول شرعی انجام می‌شود و هرگونه تغییر در این تقسیم نیازمند رضایت تمامی وراث است. بنابراین، افراد باید در تنظیم وصیت‌نامه‌های خود با دقت عمل کرده و به قوانین و اصول شرعی توجه داشته باشند.