ازدواج موقت یا متعه یکی از انواع نکاح در فقه اسلامی و قانون مدنی ایران است که با تعیین مدت معین بین زن و مرد منعقد میشود. در این نوع ازدواج، برخلاف ازدواج دائم، مدت مشخصی برای رابطه زوجیت تعیین میشود و پس از پایان مدت، عقد خودبه‌خود منقضی میشود. یکی از راه‌های پایان دادن به ازدواج موقت پیش از اتمام مدت، بذل مدت است. بذل مدت متعه، حقی است که مرد می‌تواند مدت باقی‌مانده از عقد موقت را به زن ببخشد و به این ترتیب، عقد را زودتر از موعد مقرر پایان دهد. در این مقاله به معرفی کامل بذل مدت متعه، شرایط، آثار حقوقی و رویه دادگاه‌ها در این زمینه پرداخته میشود.
این مقاله از گروه وکلای عدالت پلاس به اشاره تمامی موضوعات و موارد مربوط به معرفی کامل بذل مدت متعه برای زوجین اشاره میکند.
مفهوم بذل مدت در نکاح موقت
این مقاله علاوه بر پرداختن به بذل مدت متعه برای زوجین به توضیح مفهوم بذل مدت در نکاح موقت میپردازد. بذل مدت در نکاح موقت به معنای بخشیدن مدت باقی‌مانده از عقد موقت توسط مرد به زن است که موجب پایان یافتن عقد موقت میشود. در عقد موقت، مرد می‌تواند در هر زمان که بخواهد، مدت باقی‌مانده را به زن ببخشد و عقد را خاتمه دهد. ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی به این موضوع اشاره دارد:
«در نکاح منقطع، بذل مدت باقی‌مانده از طرف مرد، موجب انحلال نکاح خواهد شد.»
تفاوت بذل مدت با طلاق
- بذل مدت: در نکاح موقت، مرد با بخشیدن مدت باقی‌مانده، عقد را پایان می‌دهد. این عمل نیاز به تشریفات خاصی ندارد و به‌صرف اعلام اراده مرد، عقد خاتمه می‌یابد.
- طلاق: در نکاح دائم، طلاق از سوی مرد نیازمند طی مراحل قانونی و رعایت تشریفات خاص مانند مراجعه به دادگاه، ثبت در دفاتر رسمی و پرداخت حقوق مالی زن است.
شرایط بذل مدت متعه برای زوجین
در ادامه به چگونگی شرایط بذل مدت متعه اشاره میشود.
۱. اراده و اختیار مرد
بذل مدت یک حق اختصاصی برای مرد است و تنها او می‌تواند مدت باقی‌مانده از عقد موقت را به زن ببخشد. رضایت زن در بذل مدت شرط نیست.
۲. اعلام اراده مرد
برای بذل مدت، مرد باید اراده خود را به‌صراحت اعلام کند. این اعلام می‌تواند به صورت شفاهی یا کتبی انجام شود. البته توصیه میشود برای جلوگیری از اختلافات بعدی، این اراده به صورت مکتوب و در دفاتر رسمی ثبت شود.
۳. عدم منع قانونی
در صورتی که موانعی مانند فوت یکی از طرفین یا حجر مرد وجود نداشته باشد، بذل مدت صحیح و معتبر خواهد بود.
نحوه بذل مدت متعه برای زوجین در نکاح موقت
در ادامه به بررسی و توضیح چگونگی و نحوه بذل مدت در نکاح موقت پرداخته میشود.
۱. اعلام شفاهی یا کتبی
مرد می‌تواند به صورت شفاهی یا کتبی مدت باقی‌مانده را ببخشد. اگرچه اعلام شفاهی نیز معتبر است، اما بهتر است برای جلوگیری از مشکلات حقوقی، بذل مدت به صورت کتبی و در دفاتر رسمی انجام شود.
۲. ثبت در دفترخانه رسمی
اگر بذل مدت در دفترخانه رسمی ثبت شود، گواهی مربوط به خاتمه نکاح موقت صادر میشود و آثار قانونی آن اجرا میشود.
۳. اطلاع به زن
پس از بذل مدت، مرد باید زن را از تصمیم خود مطلع کند تا آثار حقوقی این اقدام آغاز شود.
آثار حقوقی بذل مدت
در ادامه با ما همراه باشید تا به بررسی آثار حقوقی بذل مدت بپردازیم.
۱. پایان یافتن نکاح موقت
بذل مدت موجب خاتمه نکاح موقت میشود و از آن پس، رابطه زوجیت بین طرفین پایان می‌یابد.
۲. آغاز عده
پس از بذل مدت، زن موظف به نگه‌داشتن عده است. عده در نکاح موقت، مطابق ماده ۱۱۵۲ قانون مدنی، دو طُهر برای زنان دارای عادت ماهیانه و ۴۵ روز برای زنان یائسه است.
۳. سقوط حقوق مالی زن
پس از بذل مدت، زن دیگر حق مطالبه نفقه ندارد، مگر اینکه در ضمن عقد، شرط نفقه شده باشد. همچنین مهریه زن، در صورت نزدیکی، به‌صورت کامل پرداخت میشود و در صورت عدم نزدیکی، نصف آن قابل مطالبه خواهد بود.
۴. عدم تعلق ارث
پس از بذل مدت، طرفین از یکدیگر ارث نمی‌برند، زیرا در نکاح موقت، اصولاً رابطه ارثی بین زن و مرد برقرار نمی‌شود.
عده در بذل مدت متعه برای زوجین
عده در نکاح موقت پس از بذل مدت، همانند پایان مدت یا وفات شوهر، باید توسط زن رعایت شود.
- زن دارای عادت ماهیانه: باید دو طُهر کامل عده نگه دارد.
- زن یائسه: باید ۴۵ روز عده نگه دارد.
- زن باردار: عده او تا زمان وضع حمل ادامه دارد.
موارد عدم نیاز به عده در بذل مدت متعه برای زوجین
- عدم نزدیکی: اگر در مدت نکاح موقت، نزدیکی بین زن و مرد انجام نشده باشد، زن نیازی به نگه‌داشتن عده ندارد.
- بذل مدت قبل از نزدیکی: در صورتی که بذل مدت پیش از نزدیکی انجام شود، زن مشمول عده نخواهد بود.
بذل مدت در دوران بارداری
اگر زن در زمان بذل مدت باردار باشد، عده او تا زمان وضع حمل ادامه دارد. در این مدت، مرد حق ازدواج با خواهر زن یا ازدواج دائم با چهارمین زن را ندارد.
رویه دادگاه‌ها در بذل مدت متعه برای زوجین
در ادامه قصد داریم تا به اشاره رویه دادگاه‌ها در بذل مدت متعه بپردازیم.
۱. بررسی اراده مرد
دادگاه‌ها در بررسی بذل مدت، معمولاً به اراده مرد توجه می‌کنند. اگر اراده مرد برای بذل مدت محرز باشد، دادگاه آثار حقوقی آن را اعمال میکند.
۲. رسیدگی به اختلافات مالی
اگر در خصوص مهریه یا سایر حقوق مالی ناشی از نکاح موقت اختلافی وجود داشته باشد، دادگاه‌ها به این موضوعات رسیدگی می‌کنند.
۳. تأیید بذل مدت متعه برای زوجین در موارد خاص
در مواردی که بذل مدت در دفترخانه رسمی ثبت نشده باشد، دادگاه می‌تواند با بررسی شواهد و دلایل موجود، بذل مدت را تأیید کند.
برای کسب اطلاعات بیشتر وکیل خانواده را مطالعه کنید.
نکات مهم در بذل مدت متعه برای زوجین
- بذل مدت متعه برای زوجین تنها از سوی مرد امکان‌پذیر است و زن نمی‌تواند درخواست بذل مدت کند.
- برای جلوگیری از بروز اختلافات، بهتر است بذل مدت به صورت کتبی و در دفترخانه ثبت شود.
- پس از بذل مدت، زن باید عده نگه دارد، مگر اینکه نزدیکی صورت نگرفته باشد.
چالش‌های حقوقی در بذل مدت متعه
در ادامه به معرفی و توضیح درباره چالش‌های حقوقی در بذل مدت متعه میپردازیم.
۱. اختلاف در اعلام بذل مدت
در مواردی که بذل مدت به‌صورت شفاهی اعلام شده و مدرک مستندی وجود ندارد، ممکن است اختلافاتی در اثبات آن به وجود آید.
۲. تعیین حقوق مالی زن
در صورت اختلاف در میزان مهریه یا سایر حقوق مالی ناشی از نکاح موقت، دادگاه‌ها ممکن است با پیچیدگی‌های حقوقی روبه‌رو شوند.
۳. تعیین وضعیت فرزندان ناشی از نکاح موقت
اگر فرزندی از نکاح موقت متولد شود، تعیین وضعیت حقوقی فرزند پس از بذل مدت می‌تواند از نظر حقوقی چالش‌برانگیز باشد.
پیشنهادهای اصلاحی
- تدوین مقررات شفاف‌تر: تدوین مقررات جامع و شفاف در زمینه بذل مدت می‌تواند از بروز اختلافات حقوقی جلوگیری کند.
- ایجاد سامانه ثبت بذل مدت: ایجاد سامانه‌ای برای ثبت رسمی بذل مدت می‌تواند موجب تسهیل در پیگیری حقوق طرفین شود.
- حمایت از زنان در نکاح موقت: حمایت از حقوق مالی زنان در نکاح موقت باید مورد توجه قانونگذار قرار گیرد تا در صورت بذل مدت، حقوق آن‌ها تضییع نشود.
نتیجه‌گیری
بذل مدت متعه یکی از روش‌های قانونی برای خاتمه نکاح موقت پیش از پایان مدت مقرر است که تنها در اختیار مرد قرار دارد. این اقدام آثار حقوقی متعددی از جمله پایان یافتن نکاح، آغاز عده، سقوط حقوق مالی زن و عدم ارث بین زوجین دارد. با توجه به پیچیدگی‌های حقوقی موجود، تدوین مقررات شفاف‌تر در زمینه بذل مدت می‌تواند موجب کاهش اختلافات و حمایت بیشتر از حقوق طرفین شود.