در چه صورتی دادن نفقه نزدیکان لازم است؟

نفقه به معنای تأمین هزینه‌های زندگی شامل خوراک، پوشاک، مسکن و نیازهای اساسی افرادی است که قانوناً شخص موظف به تأمین آن‌ها است. در نظام حقوقی ایران، پرداخت نفقه محدود به همسر نیست و در برخی شرایط، فرد ملزم به پرداخت نفقه به نزدیکان خود نیز می‌شود. این الزام ناشی از پیوندهای خانوادگی و تکالیف قانونی افراد در قبال بستگان درجه‌یک و دو است. در این مقاله از گروه وکلای عدالت پلاس به بررسی شرایط و مواردی که پرداخت نفقه نزدیکان لازم است، پرداخته می‌شود.

 

 

تعریف نفقه و مبنای قانونی آن

بر اساس ماده 1106 قانون مدنی، نفقه زوجه بر عهده زوج است. همچنین ماده 1199 قانون مدنی ایران مقرر می‌دارد که پرداخت نفقه اولاد بر عهده پدر است و در صورت نبود پدر، این وظیفه به اجداد پدری منتقل می‌شود. ماده 1204 نیز نفقه اقارب را تعریف کرده و بیان می‌کند که این نفقه شامل نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت طرفین است.

موارد الزام پرداخت نفقه به نزدیکان

در ادامه قصد داریم به معرفی و توضیح موارد الزام پرداخت نفقه به نزدیکان بپردازیم.

1. نفقه زوجه

   نفقه زن در عقد دائم واجب است و شوهر مکلف به تأمین نیازهای متعارف همسر خود است. در عقد موقت، نفقه تنها در صورتی واجب می‌شود که شرط شده باشد.

2. نفقه فرزندان

   پدر موظف به پرداخت نفقه فرزندان تا زمان توانایی مالی و استقلال آن‌ها است. در صورت فوت یا عدم استطاعت پدر، اجداد پدری مکلف به تأمین نفقه هستند. فرزندان دختر تا زمان ازدواج و پسران تا رسیدن به سن قانونی یا اشتغال، استحقاق دریافت نفقه دارند.

3. نفقه پدر و مادر

   مطابق ماده 1200 قانون مدنی، فرزندان در صورت توانایی مالی مکلف به پرداخت نفقه پدر و مادر خود هستند، مشروط بر اینکه والدین توانایی تأمین معاش خود را نداشته باشند.

4. نفقه اقارب (خویشاوندان نسبی)

   نفقه سایر اقارب در خط عمودی نسبی (مانند پدربزرگ، مادربزرگ، نوه‌ها) نیز واجب است، به شرطی که نیازمند باشند و امکان تأمین معاش خود را نداشته باشند.

 

شرایط پرداخت نفقه اقارب

1. نیاز مالی فرد مستحق نفقه : شخصی که درخواست نفقه می‌کند باید اثبات کند که توانایی مالی برای تأمین زندگی خود را ندارد.
2. توانایی مالی مکلف به پرداخت نفقه : فردی که ملزم به پرداخت نفقه است، باید از نظر مالی در وضعیت توانایی پرداخت قرار داشته باشد. در صورتی که خود فرد نیازمند باشد، الزام به پرداخت نفقه از او ساقط می‌شود.

موارد سقوط نفقه

• در صورت تمکن مالی شخص مستحق نفقه
• ازدواج مجدد زوجه پس از طلاق
• عدم اثبات نیاز مالی در مورد اقارب

 

 

ضمانت اجرای عدم پرداخت نفقه

عدم پرداخت نفقه دارای ضمانت اجرای کیفری و حقوقی است. مطابق ماده 642 قانون مجازات اسلامی، ترک انفاق جرم محسوب می‌شود و مستوجب حبس تعزیری است. همچنین، فرد مستحق می‌تواند با طرح دعوای حقوقی، الزام به پرداخت نفقه را از طریق دادگاه تقاضا کند.

 

 

نتیجه‌گیری

پرداخت نفقه به نزدیکان در نظام حقوقی ایران بر مبنای حمایت از بنیان خانواده و رفع نیازهای ضروری افراد ناتوان است. این تکلیف علاوه بر زن و فرزند، شامل والدین و سایر خویشاوندان نسبی در صورت نیاز نیز می‌شود. با توجه به ضمانت اجرای قانونی، ترک انفاق می‌تواند تبعات حقوقی و کیفری برای فرد مستنکف به همراه داشته باشد.