در این مقاله از گروه وکلای عدالت پلاس، به نکات مهم برای دفاع از حقوق خود در برابر جرائم پزشکی می پردازیم.
خطاهای پزشکی و جرائم مرتبط با خدمات درمانی، یکی از دغدغههای جدی بیماران و خانوادههای آنان در سالهای اخیر بوده است. در حالیکه اکثر پزشکان و کادر درمان با رعایت اصول اخلاقی و علمی به خدمترسانی مشغولاند، متأسفانه در برخی موارد شاهد بروز خطاهای پزشکی، قصور درمانی، تجویز داروی اشتباه، سهلانگاری در عمل جراحی یا حتی اقدامات غیرمجاز از سوی افراد فاقد صلاحیت هستیم. آگاهی از حقوق قانونی در برابر این تخلفات، نقش اساسی در احقاق حق و دریافت جبران خسارت ایفا میکند.
نخست باید بدانیم که خطای پزشکی در حقوق ایران میتواند در قالبهای مختلفی همچون قصور پزشکی، بیاحتیاطی، بیمبالاتی، رعایت نکردن نظامات دولتی و ترک فعل مطرح شود. این موارد در قانون مجازات اسلامی تحت عنوان «جرائم ناشی از خطای پزشک» دستهبندی شدهاند و مجازات آنها بسته به نوع آسیب، میتواند شامل پرداخت دیه، حبس، محرومیت از طبابت یا جبران خسارت مالی باشد.
برای پیگیری چنین پروندههایی، اولین اقدام، جمعآوری مستندات درمانی شامل پرونده بیمار، گزارش پزشکی، نظرات سایر پزشکان و تصاویر پاراکلینیکی مانند رادیولوژی، MRI یا نسخههاست. بدون مستندات معتبر، اثبات قصور پزشکی دشوار خواهد بود.
مرحله بعدی، طرح شکایت در دادسرای ویژه جرائم پزشکی یا نظام پزشکی است. اگر خطا منجر به فوت، نقص عضو یا آسیب جدی شده باشد، دادسرای ویژه جرائم پزشکی صلاحیت رسیدگی دارد. در شکایتنامه باید بهطور دقیق شرح واقعه، زمان، مکان و نحوه وقوع حادثه درج شود و درخواست بررسی و ارجاع به کمیسیون پزشکی صورت گیرد.
کمیسیون پزشکی، متشکل از پزشکان متخصص و خبره، اقدام به بررسی علمی پرونده میکند. در این بررسی مشخص میشود که آیا پزشک یا کادر درمان مرتکب قصور یا سهلانگاری شدهاند یا خیر. نظر این کمیسیون، پایه تصمیمگیری دادگاه در مورد مسئولیت کیفری یا مدنی پزشک خواهد بود.
در مواردی که قصور پزشکی اثبات شود، پزشک موظف به پرداخت دیه متناسب با آسیب واردشده خواهد بود. در صورتیکه مرگ بیمار رخ داده باشد و خطای پزشک محرز شود، علاوه بر دیه، امکان اعمال مجازات کیفری مانند حبس یا ممنوعیت از طبابت نیز وجود دارد. همچنین، شاکی میتواند دعوای مطالبه خسارت معنوی و مادی علیه پزشک یا بیمارستان را در دادگاه حقوقی اقامه کند.
از نکات مهم دیگر، مسئولیت بیمارستان یا مرکز درمانی است. در مواردی، حتی اگر پزشک مرتکب خطا نشده باشد، ولی کمکاری یا نقص تجهیزات درمانگاه منجر به آسیب شده باشد، مسئولیت به عهده نهاد درمانی است. به همین دلیل، آگاهی از نحوه تنظیم شکایت علیه اشخاص حقوقی و شناخت اصول آیین دادرسی مدنی، اهمیت بالایی دارد.
داشتن وکیل جرائم پزشکی متخصص، بهویژه در پروندههای پیچیده مانند فوت در اثر بیهوشی یا عفونتهای بیمارستانی، میتواند شانس پیروزی در دعوا را افزایش دهد. وکیل با شناخت قوانین و تجربه در استدلال علمی و حقوقی، نقش رابط بین شاکی، کمیسیون و دادگاه را ایفا میکند و با تنظیم صحیح دادخواستها و لوایح دفاعیه، از تضییع حقوق موکل جلوگیری میکند.
همچنین، اگر بیمار یا خانواده وی از ناحیه خطای پزشک دچار آسیب روانی یا اجتماعی شده باشند، میتوانند درخواست جبران خسارت معنوی نمایند. دادگاه در صورت احراز این آسیب، با استناد به ماده ۱۴ قانون آیین دادرسی کیفری، میتواند مبلغی را بهعنوان جبران تعیین کند.
همچنین میتوانید برای کسب اطلاعات درباره وکیل حقوقی پزشکی روی لینک کلیک کنید.
نتیجهگیری
در پایان باید گفت که جرائم پزشکی به دلیل ماهیت تخصصی، پیچیده و عواقب جبرانناپذیر آنها، یکی از حساسترین حوزههای حقوقی در نظام عدالت کیفری و مدنی به شمار میروند. وقتی فردی به عنوان بیمار به پزشک یا مراکز درمانی اعتماد میکند، این اعتماد باید با نهایت مسئولیتپذیری، رعایت اصول علمی، اخلاقی و حقوقی همراه باشد. اما گاه بر اثر بیاحتیاطی، بیمبالاتی یا حتی اقدامات مجرمانه، این اعتماد آسیب میبیند و حقوق اساسی بیمار پایمال میشود.
در چنین شرایطی، آگاهی دقیق از حقوق قانونی، برخورداری از مشاوره وکیل متخصص در جرائم پزشکی و بهرهگیری از مسیرهای قانونی برای احقاق حق، نهتنها حق مسلم هر شهروند است، بلکه راهی برای برقراری عدالت، بازگرداندن آرامش به خانوادهها و نیز حفظ سلامت و امنیت نظام پزشکی محسوب میشود. استفاده از نظریات کارشناسان رسمی دادگستری در حوزه پزشکی، بررسی مستندات بالینی و رعایت تشریفات دادرسی عادلانه، از جمله ارکان اساسی موفقیت در طرح دعوا یا دفاع مؤثر در چنین پروندههایی است.
همچنین، باید به نقش مهم آموزش عمومی در آگاهسازی بیماران از حقوق خود و مسئولیتهای قانونی پزشکان نیز توجه داشت. بدون تردید هرچه مردم در این زمینه مطلعتر باشند، هم از وقوع اشتباهات پزشکی کاسته میشود و هم راه سوءاستفاده از ناآگاهی عمومی بسته خواهد شد. نظام حقوقی و قضایی نیز موظف است با رویکردی حمایتی، هم از حقوق بیماران محافظت کند و هم از پزشکان شایسته در برابر شکایات بیاساس صیانت نماید.
در نهایت، دفاع از حقوق در برابر جرائم پزشکی نه تنها اقدامی فردی برای جبران خسارات شخصی است، بلکه به شکلی بنیادین به بهبود کیفیت خدمات درمانی، ارتقای سطح ایمنی بیمار، پیشگیری از تکرار خطاهای پزشکی و تقویت نظام سلامت در کشور میانجامد. آگاهی، پیگیری، مشاوره تخصصی و اعتماد به رویههای قانونی، کلیدهایی برای رسیدن به این هدف متعالیاند.