مهریه یکی از مفاهیم بنیادی در عقد نکاح در حقوق ایران است که به‌عنوان یک حق مالی برای زن شناخته می‌شود. مهریه به‌طور کلی به‌عنوان مبلغی معین یا چیزی مشخص تعیین می‌شود که در هنگام عقد نکاح به زن تعلق می‌گیرد و مرد موظف به پرداخت آن است. در میان انواع مختلف مهریه‌ها، مهریه عندالمطالبه به‌عنوان یکی از متداول‌ترین انواع مهریه‌ها شناخته می‌شود.
این مقاله از عدالت پلاس به‌طور مفصل به بررسی مفهوم، شرایط، نحوه تعیین و آثار حقوقی مهریه عندالمطالبه می‌پردازد و به نکات و سوالات مهمی که در خصوص این نوع مهریه ممکن است برای افراد پیش آید، پاسخ می‌دهد.
تعریف مهریه عندالمطالبه
در نظام حقوقی ایران، مهریه به‌طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شود: مهریه عندالمطالبه و مهریه عندالاستطاعه. مهریه عندالمطالبه به معنای آن است که زن به محض درخواست، حق دریافت مهریه را دارد و مرد موظف به پرداخت آن می‌شود. به عبارت دیگر، زن در هر زمانی می‌تواند از مرد درخواست مهریه کند و مرد موظف به پرداخت آن است، بدون اینکه نیاز به اثبات استطاعت مالی داشته باشد.
از سوی دیگر، مهریه عندالاستطاعه به این معنا است که مرد تنها در صورتی موظف به پرداخت مهریه است که توان مالی برای انجام این کار داشته باشد. در این صورت، پرداخت مهریه منوط به استطاعت مالی مرد می‌شود و در صورت ناتوانی، مرد از پرداخت مهریه معاف خواهد بود.
بنابراین، مهریه عندالمطالبه، نسبت به مهریه عندالاستطاعه، از یک جنبه ساده‌تر است زیرا زن به‌راحتی و بدون نیاز به اثبات وضعیت مالی مرد می‌تواند درخواست پرداخت مهریه را مطرح کند.
شرایط تعیین مهریه عندالمطالبه
برای تعیین مهریه عندالمطالبه، شرایط خاصی وجود دارد که باید در نظر گرفته شود. این شرایط عبارتند از:
- موافقت طرفین (زن و مرد) در عقد نکاح، مهریه باید به‌طور دقیق و با توافق هر دو طرف، یعنی زن و مرد، مشخص شود. تعیین مهریه عندالمطالبه باید در هنگام عقد نکاح یا پس از آن، با توافق و رضایت طرفین انجام گیرد. این توافق می‌تواند به‌صورت کتبی یا شفاهی باشد، هرچند که توصیه می‌شود برای جلوگیری از اختلافات احتمالی، این موضوع به‌صورت مکتوب در قرارداد نکاح قید شود.
- مشخص بودن مقدار مهریه مهریه باید به‌طور دقیق و مشخص تعیین شود. در گذشته، مهریه‌های سنگین و غیرقابل پرداخت برای برخی افراد رایج بود، اما طبق قانون، تعیین مهریه باید معقول و متناسب با وضعیت مالی طرفین باشد. از طرف دیگر، به‌طور کلی مهریه در عقد نکاح باید قابل وصول باشد و نباید به‌گونه‌ای تعیین شود که امکان پرداخت آن برای مرد دشوار باشد.
- قانونی بودن مهریه مهریه باید به‌طور قانونی قابل حصول باشد. در صورتی که مهریه تعیین شده، شیء یا مبلغی باشد که بر اساس قانون امکان وصول آن وجود نداشته باشد (مانند شیء حرام یا غیرقابل مالکیت)، این مهریه قابل استناد نخواهد بود.
- توافق بر زمان‌بندی پرداخت یکی دیگر از نکات مهم در تعیین مهریه عندالمطالبه، توافق بر زمان‌بندی پرداخت مهریه است. در مهریه عندالمطالبه، هیچ زمان مشخصی برای پرداخت مهریه تعیین نمی‌شود، اما در صورتی که طرفین بخواهند، می‌توانند زمان‌بندی پرداخت مهریه را مشخص کنند.
نحوه تعیین مهریه عندالمطالبه
تعیین مهریه عندالمطالبه به‌طور کلی به دو صورت انجام می‌شود:
- مقدار مهریه مقدار مهریه می‌تواند به‌صورت پول نقد، دارایی‌های غیرمنقول مانند ملک، یا کالاهایی مانند طلا و جواهر باشد. در هنگام تعیین مهریه، طرفین باید به توان مالی خود توجه کنند تا از تعیین مهریه‌ای که بعداً برای پرداخت آن با مشکل مواجه شوند، جلوگیری کنند. در بسیاری از موارد، مهریه به‌صورت مبلغ نقدی یا طلا تعیین می‌شود.
- توافق بر زمان پرداخت در مهریه عندالمطالبه، زمان پرداخت مهریه بلافاصله پس از درخواست زن است. این درخواست می‌تواند در هر زمانی از سوی زن صورت گیرد، اما معمولاً در صورت وقوع طلاق یا در صورت بروز اختلافات عمده میان زوجین، زن درخواست پرداخت مهریه را مطرح می‌کند.
- توافق بر نحوه پرداخت پرداخت مهریه ممکن است به‌صورت نقدی، چک بانکی، سفته یا اقساط باشد. این موضوع باید در هنگام تعیین مهریه در قرارداد نکاح مشخص شود. اگر مهریه به‌صورت اقساطی تعیین شود، طرفین باید توافق کنند که اقساط چگونه و در چه مدت زمانی پرداخت خواهد شد.
آثار حقوقی مهریه عندالمطالبه
مهریه عندالمطالبه آثار حقوقی متعددی به‌همراه دارد که در صورت درخواست زن برای دریافت مهریه، بر مرد و وضعیت قانونی او تأثیر می‌گذارد. این آثار عبارتند از:
- حق درخواست مهریه برای زن زن در هر زمانی پس از عقد نکاح حق دارد که از مرد درخواست مهریه خود را بکند. این درخواست می‌تواند پس از طلاق یا در زمان زندگی مشترک مطرح شود. در صورتی که درخواست مهریه توسط زن مطرح شود، مرد موظف به پرداخت آن است.
- پرداخت فوری مهریه یکی از ویژگی‌های مهریه عندالمطالبه این است که پس از درخواست زن، مرد باید فوراً مهریه را پرداخت کند. مرد برای تأخیر در پرداخت مهریه ممکن است با مشکلات حقوقی روبه‌رو شود.
- اعمال مجازات برای عدم پرداخت در صورت عدم پرداخت مهریه توسط مرد، زن می‌تواند از طریق دادگاه درخواست وصول مهریه را نماید. در این صورت، دادگاه می‌تواند حکم به پرداخت مهریه بدهد و در صورت امتناع از پرداخت، مرد ممکن است تحت پیگرد قانونی قرار گیرد.
- تأثیر مهریه در طلاق در صورت وقوع طلاق، مهریه عندالمطالبه باید به‌طور کامل و فوراً پرداخت شود. در صورتی که مرد نتواند مهریه را پرداخت کند، زن می‌تواند از طریق دستگاه قضائی اقدام به دریافت آن کند. همچنین، مهریه ممکن است تأثیری بر شرایط طلاق، مانند دریافت حقوق مالی زن و تعیین حضانت فرزندان، داشته باشد.
- اثر مهریه در تأمین مالی زن مهریه عندالمطالبه به‌عنوان یکی از ابزارهای تأمین مالی برای زن در نظر گرفته می‌شود. این مهریه می‌تواند در صورت بروز مشکلات اقتصادی، مالی یا خانوادگی برای زن، منبع مالی مستقلی به شمار آید.
نتیجه‌گیری
مهریه عندالمطالبه یکی از مهم‌ترین بخش‌های عقد نکاح در حقوق ایران است که به‌عنوان حق مالی برای زن به شمار می‌رود. این نوع مهریه به زن این امکان را می‌دهد که در هر زمانی از مرد درخواست مهریه کند و مرد موظف به پرداخت آن است. مهریه عندالمطالبه باید به‌طور دقیق و با توافق طرفین تعیین شود و در صورت عدم پرداخت آن توسط مرد، زن می‌تواند از طریق دستگاه قضائی اقدام به وصول مهریه کند.